Św. Stanisław urodził się w Szczepanowie, niewielkiej wsi w Małopolsce. w okolicach 1034 roku. Był jedynym, długo wyczekiwanym dzieckiem głęboko wierzącego małżeństwa, oboje rodzice pochodzili z drobnej szlachty. Wraz z nimi pracował na roli i chętnie się uczył. Widząc cierpliwość i dociekliwość chłopca, rodzice wysłali go do szkoły katedralnej w Krakowie, a następnie uczył się teologii i prawa kanonicznego w Paryżu. Po śmierci rodziców otrzymał duży spadek, który rozdał ubogim.
Po przyjęciu święceń kapłańskich Stanisław służył Kościołowi krakowskiemu na różnych stanowiskach duszpasterskich i administracyjnych. Po śmierci zwierzchnika diecezji, biskupa Lamberta Zuli, w 1071 r. po nominacji papieża Aleksandra II – Stanisław został wybrany na jego następcę. W tym czasie w Polsce panował niepokój polityczny. Stanisław przyłączył się do antykrólewskiej opozycji pod przywództwem Władysława Hermana, brata króla Bolesława II Śmiałego.
Śmiałość ta doprowadziła go do konfliktu z władcą Polski, królem Bolesławem II, który zasłynął z brutalnego i rozpustnego stylu życia. Król był według biskupa hipokrytą o okrutnych praktykach, uwłaczających moralności. Gdy kaznodzieja nie mógł wpłynąć na króla w rozmowie, zaczął modlić się o jego nawrócenie z ambony.
11 kwietnia 1079 roku Biskup Stanisław wraz z innymi duchownymi udał się do kościoła na Skałce, by odprawić Mszę Świętą przebłagalną za grzechy swoje i całego narodu oraz o nawrócenie króla. Rozgniewany król rozkazał żołnierzom zabić biskupa. Gdy ci odmówili, król własnoręcznie zabił Stanisława. Podszedł do modlącego się biskupa i odciął głowę św. Stanisława, a ciało kazał rozczłonkować i rozrzucić.
W ten sposób Stanisław uznany został za męczennika, a Bolesław stracił koronę i został zmuszony do ucieczki na Węgry, gdzie podobno upadły monarcha żył w klasztorze, pokutując za popełnione morderstwo.
Dzięki wysiłkom biskupów krakowskich, a także panującego wówczas Bolesława Wstydliwego oraz jego żony, św. Kingi, biskup Stanisław ze Szczepanowa został kanonizowany przez papieża Innocentego IV.
Kult św. Stanisława odegrał ogromną rolę w zjednoczeniu rozbitego na dzielnice państwa polskiego. W 1595 r. papież Klemens VIII rozszerzył liturgiczną uroczystość św. Stanisława na cały Kościół.
A w 1963 roku papież Jan XXIII ustanowił świętego Stanisława, wraz ze Świętym Wojciechem i Najświętszą Maryją Panną Królową Polski, pierwszorzędnym Patronem Polski.